Ársskýrsla 2021

 

Þrátt fyrir annað Covid ár tókst að halda starfsemi Heimilisiðnaðarsafnsins að mestu leiti með hefðbundnum hætti. Safngestum fjölgaði umtalsvert frá fyrra ári en nokkuð er í land frá því fyrir Covid þegar vel á fjórða þúsund manns sóttu safnið heim.

Sérsýningin Spor var loks opnuð formlega og haldnir Stofutónleikar, fyrirlestrar, skólaheimsóknir en einnig fór fram töluverð rannsóknarvinna og vinna í innra starfi safnsins.

Heimilisiðnaðarsafnið er viðurkennt safn sem starfar í samræmi við safnalög nr. 141/2011. Safnið þarf að uppfylla fjölmörg skilyrði bæði um eignarhald og ábyrgð á rekstri. „Safn skal vera í eigu opinberra aðila, sjálfseignarstofnunar, félags eða fyrirtækis sem tryggir safninu fjárhagsgrundvöll fyrir eðlilega starfsemi þess og skipar því stjórn. Safn skal ekki rekið í hagnaðarskyni“.

Viðurkennd söfn skulu hafa starfsleyfi frá heilbrigðis- og eldvarnareftirliti og hafa öryggis- og viðvörunarkerfi í lagi. Eftirlit sé með ljósmagni, hitastigi og rakastigi í húsnæði þess, til staðar sé neyðaráætlun fyrir gesti, starfsfólk og safnkost, þá sé aðgengi allra gesta í samræmi við lög og reglugerðir.

Skráning á safnmunum þarf að uppfylla skilmála Safnaráðs og lögð áhersla á að faglega sé unnið að söfnun og varðveislu. Stunda skal rannsóknir á þeim menningararfi sem safnið geymir og miðla niðurstöðum t.d. með útgáfu og öðrum kynningum, taka þátt í samstarfi svæðisbundið og á landsvísu svo nokkuð sé nefnt. Forstöðumaður skal hafa menntun á ábyrgðarsviði safnsins eða hafa aflað sér  hæfni og færni til reksturs á safni.

Safnaráði er samkvæmt safnalögum falið að hafa eftirlit með viðurkenndum söfnum sem starfa eftir skilmálum þess um starfsemi viðurkenndra safna.

Eftirlit safnaráðs er þríþætt:

1. Eftirlit með rekstri. Þetta er árlegt eftirlit sem er framfylgt með því að viðurkennd söfn skila Árlegri skýrslu til Safnaráðs.
2. Eftirlit með húsakosti, aðbúnaði safnkosts, varðveislu gripa og öryggismálum. Þetta eftirlit fer fram á nokkurra ára fresti og er framkvæmt af eftirlitsnefnd Safnaráðs.
3. Eftirlit með skráningu gripa og aðgengi að safnkosti og sýningum. Framfylgt með úttekt sérfræðinga á staðnum og gögnum eftir tilefnum.

Heimilisiðnaðarsafnið var valið til eftirlits árið 2018 vegna húsakosts, aðbúnaðar og varðveislu muna og öryggismála. Nú er nánast lokið við þær lagfæringar sem ábendingar komu um í Eftirlitsskýrslum Safnaráðs árið 2019.

Fjárhagur

Það verður að viðurkennast að ekki er auðvelt að ná endum saman í árlegum rekstri Heimilisiðnaðarsafnsins. Í raun má í engu út af bregða í starfsemi safnsins án þess að róðurinn þyngist verulega.

Framlag Byggðasamlags um menningar- og atvinnumál stóð í stað frá árinu 2020 þ.e. 6,3 milljónir og verkefnastyrkir Safnasjóðs námu samtals 4,3 milljónum þar af tæp 1 milljón frá árinu áður v. verkefna sem ekki náðist að vinna vegna Covids faraldurs fyrr en á síðasta ári.

Aðrir styrkir komu frá Uppbyggingarsjóði til reksturs kr. 1,1 milljón og 400 þúsund til verkefna, frá Menningarsjóði Kaupfélags Skagfirðinga kr. 300 þúsund og kr. 40 þúsund frá Kf. Svínavatnshrepps. Vísast hér nánar í ársreikninga safnsins.

Á síðasta ári var haldið áfram viðhaldi safnhúss vegna rakaskemmda í þaki. Vonandi að tekist hafi að uppræta leka í torfþakinu og eru næstu áform að gera við þakið á Útsaumsstofunni (hvíta herbergið). Mjög erfitt hefur verið að finna útúr rakavandamálum í tengirýminu og verður enn á ný farið í aðgerðir þar að lútandi nú í vor.

Viðburðir

Sumarsýningin  SPOR – textílbókverk, var opnuð formlega að viðstöddu fjölmenni 13. júní 2021. Sýnendur uppfærðu sýninguna en eins og áður hefur komið fram var ákveðið með tilliti Covids að framlengja sýninguna. Aðgangur var ókeypis á opnunina og gestum boðið upp á veitingar.

Alþjóðlegi safnadagurinn var haldinn þ. 18. maí en þema hans var að þessu sinni „Framtíð safna, uppbygging og áherslur“.

Á Húnavöku var ágæt aðsókn og voru Stofutónleikar Heimilisiðnaðarsafnsins haldnir um þá helgi. Í þetta sinn flutti Helga Rós Indriðadóttir, sópran, fjölbreytt sönglög við undirleik Evu Þyri Hilmarsdóttur, píanóleikara. Tónleikarnir voru afar vel sóttir og fengu þær stöllur mjög góðar undirtektir. Að afloknum tónleikum þáðu gestir veitingar að hætti safnsins, sem voru innifaldar í aðgangseyri.

Heimsóknir grunnskólabarna héraðsins sem er fastur liður í starfsemi safnsins fóru fram  fyrri hluta árs og í þetta sinn fyrir tvö síðustu ár þar sem þær féllu niður vegna faraldursins árið á undan. Listafólk sem dvelur í Kvennaskólanum hefur opinn aðgang að safninu yfir sumartímann og eftir samkomulagi aðra mánuði ársins. Töluvert er um sérstakar móttökur nemenda á efri skólastigum svo og ýmissa sérfræðinga á sviði textíls og eða sagnfræði vegna hugmyndaöflunnar og ýmiss konar rannsóknarvinnu.

Fyrirlestrar voru haldnir á haustdögum en frummælendur voru þau Jón Torfason, sagnfræðingur sem flutti fyrirlesturinn „Saga af sulli“ og Sigríður Sigurðardóttir, sagnfræðingur sem fjallaði um „Þvotta og þrif í torfbæjum“. Fyrirlestrarnir mæltust vel fyrir og voru vel sóttir. Gestum var boðið upp á kaffi og ástarpunga og aðgangur ókeypis en Safnasjóður styrkti viðburðinn.

Upplestur á aðventu féll niður vegna samkomutakmarkanna en safnið var haft opið hluta úr degi nokkrum sinnum á aðventu og gestum boðið upp á heitt súkkulaði og smákökur, auk þess að skoða sýningar og var aðgangur ókeypis.

Innra starf

Rannsóknarvinna á árinu 2020.

Gerður var samningur við Áslaugu Sverrisdóttur, sagnfræðing vegna rannsóknarverkefnis á bréfagögnum Halldóru Bjarnadóttur (1873-1981) sem borist hafa til safnsins undanfarin 25 ár. Miðað er við að Áslaug flokki umrædd gögn sem viðauka við fyrri flokkun sem hún vann laust fyrir síðustu aldamót. Safnasjóður veitti styrk til verkefnisins.

Önnur helsta rannsóknarvinna tengdist eins og oft áður að töluverðu leiti ritgerðum nemenda á efri skólastigum. Þá má geta þess að Hildur Rosenkjær hjá Annríki, fékk að nýta safnmuni vegna meistararitgerðar í sagnfræði. Einnig Inga Arnar sem stöðugt viðar að sér heimildum varðandi íslenska þjóðbúninginn. Tekið var sérstaklega á móti Elisu Peres, frá University of the Arts í London og unnin heimildavinna fyrir hana vegna rannsóknar á íslenskum roðskóm. Þá má nefna heimildarvinnu vegna útgáfu handbókar um textílmennt hjá Menntamálastofnun.

Styrkjandi forvarsla (viðgerðir) var unnin á nokkrum safnmunum en fengist hafði styrkur frá Safnajsóði bæði fyrir árið 2020 og 2021 til verkefnanna. Eins og fram kom í síðustu ársskýrlsu þá fluttist verkefni 2020 yfir á árið 2021.

Góðar gjafir berast árlega og skal hér sérstaklega nefnt að Kristín Dóra Margrét Jónsdóttir frá Holtastöðum gaf safninu stuttu fyrir andlát sitt sl. vor, handavinnu sem hún vann á Kvennaskólanum á Blönduósi veturinn 1961-1962. Um er að ræða ýmiss „skyldustykki“ en einnig ofnir dúkar og afar fallegir útsaumsdúkar. Má segja að hér sé um að ræða heildstætt yfirlit á handavinnu nemenda við Kvennaskólann á Blönduósi um miðja síðustu öld.

Þá hafa hjónin Áslaug Sverrisdóttir og Vilhjálmur Lúðvíksson, gefið safninu til varðveislu, handsaumaða (quilting) rúmábreiðu og koddaver sem þau fengu í brúðargjöf árið 1962.

Skráning og ljósmyndun á munum safnsins hefur haldið áfram með styrk frá Safnasjóði. Á síðasta ári og í vetur var lokið við ljósmyndun á safnkosti Halldóru. Þetta hefur verið mikil vinna og tímafrekt að finna og bera saman númer, ljósmynda viðkomandi muni og vista inn í skráningarkerfi Sarps.

Til upprifjunar skal nefnt að í upphafi verkefnisins var ákveðið að byrja á föstum sýningum safnsins. Þjóðbúningasýningin var ljósmynduð árið 2017, Útsaumssýningin árið 2018, Ullarsýningin 2019 og árið 2020 allir munir sem eru í sýningu í eldra safnhúsinu. Í framhaldi fékkst styrkur 2021 til að ljósmynda safnkostinn í geymslum safnsins og eins og áður sagði er fyrstu lotu lokið. Meðfram hefur verið unnið að samræmingu og leiðréttingum á skráningum svo og að skrá inn ný aðföng.

Að koma ull í fat er vefsýning ætluð sérstaklega fyrir grunnskólabörn sem unnin var á vegum safnsins árið 2019 en Safnasjóður styrkti gerð hennar. Á síðasta ári var vefsýningin þýdd á ensku og þýsku og studdi Safnasjóður einnig það verkefni. Sýningin er vistuð á heimasíðu safnsins og skráð inn á Sarp en einnig á heimasíðu safnsins.   http://textile.is/syningar-2/vefsyning-ad-koma-ull-i-fat/

Menningarminjasöfnin á Norðurlandi vestra þ.e. Heimilisiðnaðarsafnið, Byggðasafn Skagfirðinga og Byggðasafn Húnvetninga og Strandamanna tóku þátt í sameiginlegu námskeið hjá Hugsmiðjunni sem bar nafnið „samfélagsmiðlar sem virka“ en að hluta til fór námskeiðið fram rafrænt. Undanfarin ár hafa þessi þrjú viðurkenndu söfn átt í ýmiskonar samstarfi s.s. með sameiginlegu námskeiðahaldi, gerð vefsýninga ásamt gagnkvæmum stuðningi við hvort annað.

Greinar um Heimilisiðnaðarsafnið og sýningar þess birtast á hverju ári í ýmsum dagblöðum, tímaritum íslenskum sem erlendum og á netmiðlum. Af og til erum við svo heppin að fá heimsóknir frá ljósvakamiðlum t.d. fengum við góða kynningu í þættinum Sögur frá landi sl. vor. Safnið stendur gjarnan með fullt hús stiga hjá TripAdvisor.

Undanfarin ár hafa verið gefnar út bækur á ýmsum tungumálum sem byggja á safnmunum Heimilisiðnaðarsafnsins. Nefna má bókina Íslenskir vettlingar eftir Guðrúnu Hannele, Íslenskt prjón og nú einnig Sokkar frá Íslandi eftir Hélen Magnússon, en allar bækurnar hafa vakið verðskuldaða athygli á safninu og þeim einstaka menningararfi sem þar er að finna. Fyrir utan þessar bækur eru ýmsar fleiri sem byggja að stórum hluta á rannsóknum muna safnsins.

Þrátt fyrir takmörkuð fjárráð til markaðssetningar er reynt að vera með í sameiginlegum safnaauglýsingum bæði á landsvísu og hér í héraði.

Hið daglega starf

Starfshlutfall forstöðumanns hefur síðustu árin verið 60% og er hann eini fastráðni starfsmaður safnsins og annast og ber ábyrgð á allri starfsemi þess. Auk þess reynir forstöðumaður að sækja helstu safnafundi sem haldnir eru innanlands s.s. farskólafund safnamanna og fundi í Þjóðminjasfni.

Á síðasta ári fór Farskólafundur safnmanna fram í Stykkishólmi. Á fundinum var meðal annars lögð fram ný Stefnumörkun í safnastarfi. Í umræðum um framtíðarsýn kom fram að nauðsynlegt væri að einfalda eignarhald safna og með tilkomu sameiningar sveitarfélaga og vinnu við nýjar skipulagsskrár, bæri að skoða þennan þátt og breytingar á stjórnskipun safna. Horft skyldi til þess að þróa söfnin í stærri stofnanir, hafa miðstöð í hverjum landshluta, vera samofin stærra umhverfi en okkar eigin, þar sem hægt væri að sækja faglega þjónustu. Einnig að nauðsynlegt væri að taka tillit til skyldna viðurkenndra safna og brýna eigendur safna að tryggja fjárhagslegt öryggi viðkomandi safns, enda skylda samkvæmt lögum. Í skýrslunni kemur m.a. fram að eigendur safna skuli setja sér eigendastefnu sem leitast við að skýra hlutverk og ábyrgð þeirra. www.safnarad.is                                     

Rifjað skal upp að SSNV lét vinna skýrslu/fýsileikakönnun um samstarf og hugsanlegar sameiningar safna í landshlutanum í samræmi við tillögu í Byggðaáætlun 2018-2024.

Jón Jónsson og Eiríkur Valdimarsson sem báðir eru þjóðfræðingar og starfa hjá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands á Ströndum, unnu skýrsluna.

Eftir kynningarfund á okkar skýrslu sl. haust var sett fram tillaga um þriggja ára verkefni 2022-2024  um samstarf & samtal og tóku forsvarsmenn Byggðsafns Skagfirðinga og Héraðsskjalsafns Skagfirðinga að sér að hafa veg og vanda að skipulagningu samstarfsins fyrsta árið.

Eins og áður hefur komið fram er mjög sótt á frá textíllistafólki að halda sérsýningu í safninu. Þrátt fyrir það var ákveðið að framlengja sýningu bókverkahópsins Arka á síðasta ári. Oft getur verið dálítill vandi að velja inn listafólk til sýningar en ævinlega er lagt upp með að hafa sýningarnar sem ólíkastar á milli ára og gefa sýn á fjölbreytileika textíllistarinnar á Íslandi.

Mikil áhersla er lögð á að halda vel utan um safnmunina og á hverju ári farið yfir alla muni í sýningum safnsins, sumir teknir útúr sýningum og hvíldir og aðrir settir inn í staðinn. Reynt er eftir fremsta megni að lágmarka ryk og óhreinindi á veggjum og gólfum og láta safngestir gjarnan í ljósi hve safnið sé hreint og góð upplifun að heimsækja það. Á síðasta ári var safnið skráð til þátttöku í verkefnið Hreint og öruggt (clean & safe) hjá Ferðamálastofu Íslands, sem er loforð til viðskiptavina um að þrifum og sóttvörnum sé sinnt af samviskusemi og öllum reglum yfirvalda fylgt.

Tveir nemar, námsstúlkur vinna í safninu á föstum opnunartíma á sumrin. Þá aðstoða nokkrar eldri konur í sjálfboðavinnu við móttöku og sýnikennslu nemenda á grunnskólastigi.

Blönduósbær hefur undanfarin ár annast launaútreikninga fyrir safnið, en að öðru leiti hafa allar fjárreiður og bókhald verið á hendi forstöðumanns. Þá hefur bærinn einnig annast slátt á lóð safnsins og ber að þakka þessa aðstoð.

Niðurlag

Á síðasta ári nam gestafjöldi hátt í þrjú þúsund manns og á síðustu teimur árum hafa innlendir gestir verið í meirihluta sem skýrist væntanlega af Covids ástandinu og því fleiri lagt land undir fót innanlands en oft áður.

Það er ljóst að umfjöllun um safnið á samfélagsmiðlum, útgáfur ýmissa bóka sem tengjast safnmunum og safninu sem og greinar í erlendum fagtímaritum örfa heimsóknir erlendra gesta. Oft nefna erlendir gestir að eitt af markmiðum Íslandsferðarinnar hafi verið að koma í þetta safn.

Að lokum skal rifjað upp að fyrir utan Sumarsýningar safnsins, mynda munir safnsins nokkrar „fastar“ sýningar.

1. Útsaumssýning – sérlega fallegur undirfatnaður kvenna og listfengar hannyrðir.
2. Sýning á þjóðbúningum – úrval íslenskra þjóðbúninga frá seinni hluta nítjándu aldar til okkar dags.
3. Ullarsýning – þar sem vinnsluferli ullar er sýnt, gestir fá að handleika ullina og finna mismuninn á togi og þeli og spreyta sig á að kemba og spinna á halasnældu.
4. Áhöld og verkfæri, mörg hver heimasmíðuð sem notuð voru við heimilisiðnað.
5. Halldórustofa – helguð lífi og starfi hinnar merku konu Halldóru Bjarnadóttur.

Við mörg hér í héraði teljum að Heimilisiðnaðarsafnið sé rétt eins og mörg söfn á Íslandi, stolt samfélagsins og það er hið eina sinnar tegundar á Íslandi og varðveitir fyrst og fremst menningararf kvenna. Sumarsýningarnar hafa skapað samstarf, útvíkkað og tengt safnið við sköpun listar og handverks í samstarfi við starfandi listafólk og hönnuði. Þetta er nýnæmi og sýnir glögglega stöðugt hlutverk safnsins sem uppsprettu hugmynda í nýsköpun textílmenningar. Og það er ekki aðeins gestir og listafólk sem tala um fallegt safn heldur einnig þekktir listfræðingar sem tala og skrifa um að Heimilisiðnaðarsafnið sé eitt fallegasta safn landsins.

Og ef við rýnum í nýútkomna skýrslu SSNV en þar segir m.a. svo um Heimilisiðnaðarsafnið, undir kaflanum Viðurkennd minjasöfn í landshlutanum.

Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi er með skýr markmið um söfnun, varðveislu og skráningu. Sérstaða þess er mikil á landsvísu og safnið er á margan hátt stórmerkilegt. Og síðan: Safnið er með minni viðurkenndum söfnum á landinu, hvað varðar veltu og fjármagn sem er til ráðstöfunar til rekstursins, en starfsemi þess er hinsvegar bæði viðamikil og mjög frambærileg á landsvísu. Þar er hugað að fræðslu, kennslu og rannsóknum, auk þess sem tekið er á móti og unnið með rannsakendum á þessu sviði. Árið 2010 var safnið tilnefnt til íslensku safnaverðlaunanna. Heimilisiðnaðarsafnið er duglegt að fá til sín fræðafólk sem hefur haldið þar erindi og fyrirlestra, einnig hefur verið samstarf um sérsýningar sem eru unnar t.d. með Hönnunarsafni íslands og Gljúfrasteini. Auk þess hafa textílhönnuðir og listafólk sett upp nýjar sérsýningar árlega á Heimilisiðnaðarsafninu, síðan starfsemin færðist í nýja húsnæðið árið 2003. Eins hefur verið margvíslegt samstarf við byggðasöfnin í landshlutanum, m.a. sett upp vefsýning sem er aðgengileg á Sarpnum (sarpur.is), skráningarkerfi safna. (tilvitnun lýkur)

Heimilisiðnaðarsafnið er opið alla daga frá 1. júní til 31. ágúst og á öðrum tímum eftir samkomulagi. Bendi sérstaklega á heimasíðu safnsins www.textile.is þar sem sjá má myndir og sýnishorn af sumarsýningunum og öðrum menningarviðburðum safnsins ásamt yfirliti um starfsemi þess.

Elín S. Sigurðardóttir, forstöðumaður